پوست انسان سرشار از ملانین است . ملانین رنگدانه ای است که رنگ پوست را ایجاد می کند . ملانین توسط سلول هایی به نام ملانوسیت ساخته می شود . تعداد و میزان فعالیت این سلول ها (ملانوسیت) بر میزان تیرگی پوست ، مو و چشم تاثیر دارد .عدم تعادل و اختلالات پوستی می‌تواند موجب ایجاد ناسازگاری در رنگ ، الگوی پوست و نهایتاً ایجاد لک شود
هایپرپیگمانتاسیون
افزایش میزان رنگدانه های پوست (ملانین) در یک ناحیه منجر به تیره شدن پوست آن قسمت می شود ؛ که به آن هایپرپیگمانتاسیون گفته می شود . در این حالت اختلالاتی مثل : ملاسما ، کلوآسما ، کک و مک و pip ایجاد می شود .
هایپوپیگمانتاسیون
کاهش رنگدانه های پوست در برخی نواحی منجر به سفید شدن بیش از حد پوست می شود ؛ که به آن هایپوپیگمانتاسیون گفته می شود . در این حالت ویتیلگو یا برص با لکه های سفید ایجاد می شود .
نکته مهم : اختلال رنگدانه ای خطرناک نیست و از فردی به فرد دیگر سرایت نمی کند .
Melasma (ملاسما)
ملاسما یک نوع اختلال پوستی است که سبب بروز لکه هایی به رنگ قهوه ایی یا خاکستری بر روی بینی ، چانه و یا پیشانی می شود ؛ البته ممکن است در نواحی دیگر بدن که یشتر در معرض نور خورشید قرار دارند ، نیز ظاهر شود . ملاسما به نام ماسک بارداری شناخته می شود و بیشتر در خانم ها شایع است .
ملاسما در حاملگی و هر عامل دیگری که منجر به تغییر سطح هورمون های بدن شود ایجاد می شود ؛ مثل استفاده از قرص های ضد بارداری یا هرگونه قرص هورمونی . البته ژنتیک نقش بسیار مهمی در میزان حساسیت پوست خانم‌ها در ایجاد این ضایعه دارد. پس افرادی که مادر، خواهر، خاله یا عمه‌ی آنها این مشکل را دارند باید دقت داشته باشند که به‌شدت مستعد ایجاد ملاسما هستند.
Lentigo (لنتیگو)
لنتیگو لکه هایی تیره دایره ایی شکل به اندازه یک سانتی متر یا بزرگتراست که در سنین 30 تا 40 سالگی بر روی صورت و یا پشت دست ها ظاهر می شود . این لکه ها ممکن است به آهستگی و طی چندین سال ایجاد شوند و یا یکباره پدید آیند. مهمترین عامل ایجاد کننده آن نور آفتاب می باشد ولی ممکن است در اثر عوامل ژنتیکی و سندروم های سیستمیک نیز ظاهر شوند.
Freckle(کک و مک)
کک و مک لکه های قهوه ای روشن بسیار کوچک و گاه اندازه نوک سوزن است که در پوست ایجاد می شود . معمولا در مناطقی از پوست که بیشتر در معرض آفتاب قرار دارد ، دیده میشود .کک و مک در هر سنی ممکن است پدید آید . بیشتر در سنین بچگی و جوانی در افراد با پوست روشن و خصوصا اگر موهای قرمز داشته باشند ، بروز می کند .
کک و مک می تواند زمینه ارثی و فامیلی داشته باشد که بر اثر عدم انتشار یکنواخت ملانین پوست در نقاط بخصوصی ایجاد می شود .
PiP
لک تیره بعد از التهاب ، که اصولا بعد از یک اختلال التهابی مثل آکنه ، زخم یا سوختگی ایجاد می شود .
بیماری لک و پیس یا برص (ویتیلگو)
لک و پیس (برص) در اثر از بین رفتن یا تخریب ملانوسیت‌ها که سلول‌های تولید کننده رنگدانه ملانین در پوست هستند، به وجود می‌آید. اگر سلول‌های ملانوسیت نتوانند رنگدانه ملانین را به طور طبیعی تولید کنند و یا تعداد آنها در بافت پوست کاهش پیدا کند، رنگ پوست به طرز پیش‌رونده‌ای به سمت سفید شدن می‌گراید.
به طور کلی در تمام انواع لک پوستی علت تیرگی ، افزایش مقدار رنگدانه های پوست (ملانین) در یک نقطه می باشد .افزایش رنگدانه می تواند به دلایل تغییرات هورمونی ، اشعه آفتاب، ژنتیک ، التهاب و آکنه باشد .
نکته : برخی اختلالات غدد درون ریز مثل بیماری های آدیسون و پرکاری غده تیرویید ممکن است سبب بروز لکه های پوستی گردد .
ترکیبات موثر در درمان تیرگی و لک پوست
- هیدروکینون
هیدروکینون سال هاست که به عنوان ماده اصلی اغلب محصولات ضد لک استفاده می شود . هیدروکینون به صورت طبیعی در بسیاری از گیاهان ، چای و قهوه وجود دارد و غالبا بی خطر و کم عارضه است . اما در برخی موارد عوارض جزئی مثل تحریک پذیری پوست در محل استفاده ، دیده شده است . اما عوارض جدی تر این ماده در افراد با پوستی تیره مثل سیاه پوستان ، بیشتر دیده می شود ؛ به طوری که در چند کشور آفریقایی ، مصرف این ترکیب ممنوع اعلام شده است . اما هنوز بعد از سال ها ، پر مصرف ترین ترکیب ضد لک و ضد تیرگی پوست ، حتی در آمریکا ، هیدروکینون است .
عوارض جزئی دیده شده در اثر مصرف هیدروکینون در برخی افراد و همچنین علاقه زیاد مردم به استفاده از فرآورده های طبیعی به عنوان ضد لک ، باعث شده که تحقیقات گسترده ای در این زمینه ، طی سال های گذشته ، شکل بگیرد . طی این تحقیقات ، مواد طبیعی زیادی وجود دارند که اثرات ضد لک بسیار خوبی را از خود نشان داده اند . مثل : کوجیک اسید ، آزلائیک اسید ، گلایکولیک اسید (AHA ) ، ویتامین های "ث" و ویتامین های "E" .
همچنین ترکیباتی مثل آربوتین ، نیاسین آمید و ملاتونین نیز در بعضی از محصولات ، اثرات ضد لک خوبی را از خود نشان داده اند . جالب است که بدانید یک ترکیب دیگر به عنوان "عصاره شیرین بیان" نیز در مصرف موضعی ، اثرات خوبی به عنوان ضد لک نشان داده است .
محصولات ضد لک به صورت OTC
تمام محصولاتی که شما به عنوان ضد لک ، از داروخانه بدون نیاز به داشتن نسخه یا ساخت توسط داروساز تهیه می کنید ، OTC نامیده می شود . این محصولات اغلب اثر بخشی ضعیف تری نسبت به محصولات دارویی یا ترکیبیِ ساخته شده ، دارند . اما به دلیل ممنوعیت هایی که در اتحادیه اروپا برای وجود هیدروکینون در محصولات OTC اعلام شده است و همچنین آمریکا که فقط محصولات دارای حداکثر 2 درصد هیدروکین را به صورت فروش OTC و بدون نیاز به نسخه مجاز می داند ، طبیعی است که هیدروکینون در این محصولات وجود نداشته باشد .
محصولات ترکیبی ضد لک
به محصولاتی گفته می شود که با توجه به شرایط پوست بیمار و هدف درمانی که پزشک برای او در نظر دارد ، توسط دکتر داروساز ساخته می شود . طبیعتا این محصولات تنوع بسیار زیادی می توانند داشته باشند . این محصولات اغلب حاوی هیدروکینون برای درمان لک و تیرگی پوست هستند و البته مواد موثره دیگری نیز در کنار آن افزوده می شود . مثل گلایکولیک اسید و رتینول برای افزایش نفوذپذیری هیدروکینون به پوست ، یا ویتامین ث و متابی سولفیت سدیم برای پایداری و اثر بخشی بیشتر آن محصول .
• محصولات ترکیبی به عنوان دارو نمی توانند در بخش بهداشتی داروخانه ها در تولید انبوه کارخانه ای وجود داشته باشند .
هر روزه ترکیبات جدیدی توسط شرکت های بزرگ آرایشی و بهداشتی به عنوان ضد لک به بازار ارائه می شود که ادعا می کنند ، این ترکیبات اثرات قابل توجهی در درمان لک و تیرگی پوست دارند . اما با توجه به مطالعات بالینی و آزمایشگاهی که روی آن ها انجام شده است ، هنوز به جز ترکیباتی که در بالا گفته شد ، ترکیب جدیدی که قادر به کاهش ملانین یا رنگدانه پوست باشد ، تشخیص داده نشده است . به همین دلیل قطعیت اثر بخشی این محصولات که بعضا بسیار گران قیمت می باشند ، به اثبات نرسیده است .
محصولات جانبی در درمان تیرگی و لک
محصولات جانبی که استفاده از آن ها در کنار داروهای ضدلک ضروری است :
- طبق اعلامیه ی آکادمی پوست آمریکا (AAD) استفاده از یک مرطوب کننده مناسب به دلیل اینکه می تواند تقسیم سلولی و روند نوسازی سلول پوست شما را افزایش دهد ، در کنار داروهای ضد لک بسیار کمک کننده و اثر بخش است .
- طبق اعلامیه این آکادمی ، استفاده از یک ضدآفتاب مناسب پوست ، در حین دوره ی درمانی ضدلک ، به دلیل جلوگیری از عوارض اشعه ی آفتاب بر پوست و همچنین حساسیت ترکیبات ضدلک به نور آفتاب ، بسیار ضروری و اثر بخش است .
نکات مهم در مصرف داروهای ضدلک
- اغلب مواد موثره ای که به عنوان ضدلک در بالا گفته شد ، به نور و گرما حساس هستند ؛ بنابراین این محصولات باید شب ها استفاده شوند .
- محل نگهداری آن ها بهتر است در جایی دور از نور و گرما باشد ، مثلا یخچال
- ممکن است هر کدام از ما به حداقل یکی از مواد موثره موجود در داروی ضدلک ، حساسیت یا آلرژی داشته باشیم . پس لازم است در دفعات اول استفاده از محصول ، مقادیر بسیار کمی از دارو را به عنوان تست روی پوست استفاده کنیم و بعد از چند شب وقتی اطمینان پیدا کردیم که هیچ گونه آلرژی یا حساسیت پوستی به مواد آن نداریم ، مصرف را بیشتر کنیم .
اثربخشی دارو یا برگشت دارو
یکی از نگرانی های همیشگی افراد این است که با قطع داروی ضدلک ، لکه های پوستی دوباره بر پوست ظاهر شود . این اتفاق ممکن است رخ دهد ، لذا فارغ از دلیل و علت بروز لکه ی پوستی و یا شرایط خاص پوست فرد و یا حتی محل زندگی او ، ممکن است بسیار مستعد لک و برگشت آن باشد . در این موارد می توان دوره ی دارودرمانی را به بیش از یک دوره مثلا 2 یا 3 ماه افزایش داد یا بعد از اتمام دوره ، با یک داروی ملایم تر و ضعیف تر ، شرایط مساعدی را برای پوست ایجاد کرد تا مدت طولانی تری لکه های پوستی یا همان رنگدانه ها ظاهر نشوند .
پیشگیری یا درمان لک
با وجود اینکه در صورت ظهور لکه های پوستی چاره ای جز دارودرمانی نداریم ، اما توصیه می شود که پیشگیری از لک پوستی را جدی بگیریم .
- استفاده از یک مرطوب کننده مناسب که خود می تواند افزایش تقسیم سلولی و بازسازی سلول های پوست را تسریع کند ، بسیار کمک کننده است .
- استفاده از ضدآفتاب مناسب برای مراقبت از پوست و تحریک رنگدانه ها در برابر آفتاب و حتی نورهای مصنوعی ، ضروری است .
- استفاده از ترکیبات ضد لک ملایم که کمک می کنند تا رنگدانه ی پوست به بیش تر از حد نرمال نرسد ، می تواند اثرات پیشگیری کننده خوب و قابل توجهی برای جلوگیری از ایجاد لک داشته باشد .
